بهترین مرجع مسجد غدیر باباعلی مشهد

جمعاً مسجد فرمان روا احمد یک کدام از جاذبه‌های استانبول می باشد که هر توریسم در مهاجرت به این شهر می بایست از آن دیدن نماید. برای شناخت بیشتر با جزئیات مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد این مسجد، نوشته‌ی‌علمی زیر را مطالعه بفرمایید.

شناخت با مسجد شاه احمد (Sultan Ahmed Mosque)

مسجد آبی‌رنگ استانبول (The Blue Mosque) یا این که مسجد شاه احمد (به گویش ترکی Sultanahmet Camii) یک مسجد تاریخی در شهر استانبول میباشد که آوازه مسجد غدیر بلوار معلم مشهد بسیار متعددی داراست و یکی از اساسی‌ترین تقدم‌های گردشگران و از مهم ترین نکات مهاجرت به استانبول میباشد. با این وجود عموم مسلمان استانبول هنوز بر روی فرش‌های قرمز‌رنگ و باشکوه این مسجد نماز می خوانند و یک مکتب علم ها فقاهتی در اینجا دایر شد‌ه‌است. یکی‌از دلایل آوازه این مسجد، کاشی‌های آبی دست ساز میباشد که دیوارهای داخلی مسجد را مزین کرده و شکوه و جلال مسجد را تعدادی موازی نموده است. این مسجد یکی از مطرح ترین مساجد ترکیه میباشد و میتواند 10،000 نمازگزار را در خویش مکان دهد. درپی شما را با قسمت‌های متفاوت مسجد شاه احمد مسجد غدیر فلاحی مشهد استانبول آشنا میکنیم. البته پیش از آن عالی میباشد مختصری با تاریخچه این مسجد آشنا گردید.

بعد از صلح امپراتوری عثمانی و سلطنت هابسبورگ در سال 1606 میلادی که به صلح زتسیتوتوروک (Zsitvatorok) معروف میباشد و همینطور از دست رفتن بخشی از امپراتوری عثمانی ضمنا نزاع‌های فی مابین سال‌های 1603 تا 1618 میلادی با جمهوری اسلامی ایران، پادشاه احمد اولیه تصمیم گرفت تا مسجدی تعالی و باشکوه سازه نماید مسجد بابا غدیر مشهد تا مجدد شکوه و قدرت امپراتوری عثمانی را به اکران بگذارد. البته پادشاه احمد با اعتنا به باخت‌ها و ضررهای فراوانی که در زمان جنگ‌ها داشت، مجبور شد برای ایجاد کرد این مسجد از بانک وام بگیرد.

جامعه اسلامی در اثر دست اندرکاران متعدد مانند تهاجم و شبیخون فرهنگی، تبادلات فرهنگی، تأثیر رسانه، توجه بیشتر بر مسائل اقتصادی بجای مسائل فرهنگی و … مسائل و ایرادات اخلاقی و اجتماعی‌ای مانند بدحجابی، خیانت، سنت‌های غلط، دنیاگرایی، تجمل پرستی، دروغ، دزدی، ارتشا و … در آن بروز کرده که با ارزشهای دینی ما ناسازگار مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد می‌باشد و جامعه فقاهتی را در گیر مخاطره می‌نماید. لذا تندرست اجتماعی به مخاطره افتاده برای حل مشکل از ابزارهای مختلف می‌توان بهره جست. مسجد در این خصوص قادر است نقش مهمی از جهت تقویت ایمان فقهی مردم و همچنین درایت دادن و ارتقاء معرفت بسیار مؤثر باشد.

مسجد بواسطه فضای قدسی‌ای که داراست در ساخت و ساز و تقویت معنویت بسیار مؤثر است و از طرف دیگر کارکرد معرفتی مسجد غدیر بلوار معلم مشهد که دارد موجب تقویت و تعمیق ایمان افراد می گردد. سود ایمان نیز شغل با تقوا است. قرآن به کرات این دو را با هم نقل می‌نماید. معنا این صحبت این هست، هر جا ایمان باشد بهره و ثمره آن کار پارسا می‌باشد و هر جا شغل صالح بود آنجا ایمان نیز وجود دارد. در آن صورت جامعه به سوی صلاح و رستگاری می‌تواند رهنمون گردد. در حالتی که از موضع دیدگاه کردار فایده گرا کارکرد مسجد بررسی شود، به این نتیجه می‌رسیم، چون مسجد باعث کاهش بزهکاری، جرائم و هنجارشکنی می گردد و ضد قیمت‌ها را تضعیف می‌نماید، هزینه‌های کنترل جامعه نیز به تبعیت از آن تقلیل می‌یابد. پس تقویت مساجد و ارتباط با آن کاری سودمند مسجد غدیر فلاحی مشهد و مفید می باشد.

بعد از بیان مورد و روشن شدن زوایا و ابعاد ضروری تحقیق و همچنین ویژگیها، صفات و حدود قضیه؛ طرح رسیدگی بدین صورت ارائه میگردد که: مسجد موجب تحکیم روابط و مناسبات درون خانوادگی و در فایده ارتقا سلامت اجتماعی می شود. بدین ترتیب با تمرکز به تعریف‌و‌تمجید، نظر به اینکه، این مطالعه به استینافٔ مساجد در بافت طبیعی و بدون مسجد بابا قدرت مشهد ویرایش آزمایشی و با توسل به داده‌ها و اطلاعات برآمده از داده‌های دست اولیه می پردازد، از نوع کیفی است. در عین اکنون، این تحقیق برای عده اطلاعات و داده‌ها از روش اسنادی و توسل به پیش فرض‌های دینی و قرآنی استفاده کرده است.

از سویی دیگر میرزا حسین فراهانی در [سفرنامه ، ص 278] می نگارد که خویش چشم میباشد بر باب سمت شمالی مرقد نام ملک الاشرف قایتبای که از سلاطین به این دلیل‌که مصر بوده و بانی این بارگاه و گنبد میباشد نوشته شده ، و در سنه هشتصد و هشتاد و هشت سازه مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد کرده است ... »

در سال 233 قمری فرمان روا محمود ثانی بن فرمان روا عبدالحمید (1223/1255) گنبد حجره مبارکه را بنایی دیگر نمود و آن را به رنگ سبز روغنی منقش کرد .

میرزا حسین فراهانی که در سال های 1302/1303 قمری وصف بنای مسجد را در سفرنامه خویش نگاشته می‌باشد . از واپسین هیکل بنای حجره و مرقد خاطر کرده ، می نویسد : « بارگاه خوش یمن دربرگیرنده چهارپایه بزرگست که هر شالوده دو ذرع و نیم پهنا آنست و سقف گنبد خوش‌یمن نیز برآن اساس ها زده گردیده و سه مبنا مسجد غدیر بلوار معلم مشهد خرد است که دو تای از آنان در سمتی میباشد که مرقد مطهر حضرت صدیقه طاهره می باشد و یک پایه هم بالای وی مناره بلال میباشد که اذان می گفته و در حوالی اواسط بارگاه میمون پانزده ردیف و چهار بست » .

بنای فعلی مقصوره یا این که حجره که در زاویه جنوب شرقی مسجدالنبی (صلی الله علیه وآله و سلم) قرار گرفته است دارنده بارگاه یا این که حصاری فرنگی میباشد که در اصطلاح مسجد غدیر فلاحی مشهد اهل مسجد به الشباک دارای اسم و رسم میباشد .

جهت جنوبی حجره یعنی المواجهه که محل توقف عموم برای زیارت و نیایش میباشد ، ضریحی از مس جای‌دارد که به طور مشبک در توا‌ن میان دو ردیف به دو قسمت هم اندازه و متحدالشکل تقسیم شد‌ه‌است و دربین آنها دربی خرد قرار گرفته که به باب التوبه پر اسم و رسم است و بالای آن کتیبه ای مو جود بوده که تاریخ تاسیس آنرا سال 1026 قمری رقم مسجد بابا قدرت مشهدزده که در‌این سالها حکومت سعودی آنرا از مکان خویش بیرون نموده اند .

شیخ محمّد حسن، صاحب «الجواهر» متوفى سال 1226 ق. سنّت رفتن به مسجد سهله در شب چهارشنبه هر هفته را پایه گذارى كرد. در گستردن حال شیخ آقا گرانقدر تهرانى آمده می‌باشد كه او مدّت چهل سال با پاى پیاده در شب هاى چهارشنبه از «نجف» به «مسجد سهله» میرفته اند، حتّى هنگامى كه پشتشان خمیده شده بود، همچنان به این مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد میرفته اند.

علّامه نورى در كتاب «جنّةالمأوى» نوشته، مردى صالح و دیندار اعلام کرد: از اهل معرفت بسیار می شنیدم كه می گفتند: استجاره در مسجد سهله باید چهل چهارشنبه متوالى باشد تا بتوان امام منتظَر را مشاهده کرد و من این كار را جاری ساختن دادم و موفّق به دیدار او شده ام و بارها این را تجربه كرده ام. بعد این شخص قصه تشرّف خود به خدمت مسجد غدیر بلوار معلم مشهد امام زمان ( علیه السلام ) در مسجد سهله و رفتن با او به مسجد كوفه را بیان كرده هست.

سید رضوى در كتابش «التّحفة الرّضویه» راجع به كسانى كه به دیدار امام در بیدارى مشرّف شده اند، میگوید: این چیز معروفى در نجف می‌باشد و مسجد سهله حتّى یك هفته از كسانى كه ایمان به‌این غایت شریف دارند، خالى نیست و تن‏ها كسانى كه بختشان بلند هست، به آن می رسند. كسانى كه او را در‌این مسجد دیده اند، حكایت هاى زیادى نقل كرده‏ اند مسجد غدیر فلاحی مشهد كه بخشى از آن در كتاب «جنّة المأوى» آمده هست. در این كتاب از سید بن سید باقر قزوینى نقل شده كه:

با پدرم در حال رفتن به مسجد بودیم، زمانى كه نزدیك مسجد شدیم، به پدرم گفتم: این سخن كه مردم می گویند هر كس چهل چهارشنبه به مسجد مسجد بابا قدرت مشهد سهله بیاید، امام مهدى را می بیند، به لحاظ من بی اصل و شالوده می باشد.

در سال 657 قمری با دقت به تجهیزات ارسالی خیال گردیده ، بنای مسجد از باب السلام تا باب الرحمه و از باب جبرئیل تا باب النساء مجدد تجدید بنا شوید .

در آخرها سال 658 قمری ظاهررکن الدین بیبرس، امیر مصر شوید. او که ازممالیک بحری بود نسبت به تعمیر و تجدید بنا بنای مسجد و ادامه شغل های نیمه‌تمام که بعداز آتش مسجد استارت گردیده بود ، اهتمام خاصی ورزید. مورخان می نویسند : پنجاه و سه معمارکار با وسایل و میزان دارایی موردنیاز به سوی مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد مدینه اعزام داشت و کار اصلی تعمیر و نوسازی مسجد را به نقطه نهایی رساندند .

همت ممالیک مصر : شاه ناصرالدین محمد بن قلاوون از ممالیک بحری در طول سال های 705/729 قمری به بازسازی و تجدید بنای بخش های گوناگون بنای مسجد ، عملکرد و تلاش وافری نشانه بخشید که اهم آن‌ها تاسیس دو سایه بان در مؤخره سقف قبله و بخش شمالی بوده می باشد .

در سال831 قمری که فرسودگی هایی دربنای دو رواق مذکور به وجود آمد ، به وسیله اشرف برسباری از مسجد غدیر بلوار معلم مشهد ممالیک برجی تعمیر و بازسازی شوید ، بعد از آن در سال 853 قمری ظواهر سیف الدین چقماق که درسال 842 قمری ازسلسله ممالیک برجی مصر بحکومت رسید. پیروز سقف های شمالی و جنوبی مسجد و مدیحه را تجدید بنا دوباره کرد .

شاه اشرف قایتبای متوفی 902 قمری از ممالیک مصر در سال 879 قمری به موقعیت همگانی بنای مسجد اهتمام مسجد غدیر فلاحی مشهد خاصی ورزید که می قدرت از تجدید بنا دیوارها، سقف های شامی و رواق های باب جبرئیل و تعمیر بخش های شرقی بنای مقصوره خیال کرد. البته متأسفانه توشه دیگر در شب 13رمضان سال 886 قمری حریقی بر تاثیر رعد و برق و فرو ریختن مناره رئیسه مسجد به وقوع پیوست که در اندک مدتی همگی بنای مسجدالنبی (صلی الله علیه وآله و سلم) را یادگرفت و توده متعددی در مسجد کشته و یا این که زخمی شدند، ردیف ها باردیگر فرو ریخت. منبر، صندوق مصلی ، مقصوره ، گوشه و کنار حجره کلیه سوختند. اهل مدینه خبر این حریق سوزی مهیب را به پاد شاه اشرف قایتبای رساندند و پیش از آنکه کمکی ازجانب سلطان فرا برسد عموم مدینه مسجد بابا غدیر مشهد در پاکسازی بنای مسجد عملکرد دقیقی به کار آوردند .

مثلا ملازمان مسجد مقدّس سهله، حضرت آیت الله العظمی سیّد محمّدعلی حکیم و فرزندان خیانتّمشان هستند که در رأس فرزندانشان، مرجع بزرگ، آیت الله سیّد محمّدسعید حکیم می‌باشد که به طور جدّی در بازسازی و تعمیر مسجد سهله دخیل مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد می‌باشد.

مرحوم آیت الله سیّد جمال الدّین گلپایگانی نیز بسیار به مسجد سهله می رفت مسجد غدیر بلوار معلم مشهد و بسیار هم در مسجد توقّف می نمود و حتّی شب را در مسجد بیتوته می‌کرد. او در این راه، در‌پی سلوک استادش شیخ علی محمّد نجف آبادی در آداب زیارت مسجد سهله بود.

آیت الله گلپایگانی در یکی زیارت هایش، به طور اتّفاقی با آیت الله سیّد احمد کربلائی مسجد سهله را زیارت می کند؛ آن هم درحالی که سیّد احمد مشغول خواندن زیارت رده مهدی(عج) بود و چنان مناجاتی می‌کرد که سبب ساز جذب آیت الله گلپایگانی به مرحوم سیّد احمد می گردد.

آیت الله خوئی نیز بر رفتن به مسجد سهله در شب چهارشنبة هر هفته مواظبت می‌کرد مسجد غدیر فلاحی مشهد و در آنجا یک تا یک و نیم ساعت پندار کرده، دعا می نمود و نماز می خواند و بر انجام این فعالیت اهتمام بسیار داشت.

دربارة آیت الله سیّد عبدالأعلی سبزواری نیز نقل شد‌ه‌است که به زیارت مسجد سهله در شب های چهارشنبه ملتزم بود. همچنین بیان شده که او در یک کدام از سال های عمر شریفش در گیر بیماری قلبی شده بود و متولّی استیناف پزشکی به او، دکتری به نام موسی اَسَدی بود که علّامه سیّد محمّد کلانتر اورا در آن روز ها برای مداوای آیت الله سبزواری آورده بود. دکتر معالج می خواست که آیت الله سبزواری به علّت وضعیّت اضطراریشان به بیمارستان منتقل شوند؛ ولی مرحوم سبزواری این توصیه را رد نمود؛ چون می دانست مسجد بابا قدرت مشهد راه‌حلّ بهتری برای شفای سریع تر داراست و آن دعا کردن و توسّل به امام صادق(ع) بود. از این رو آیت الله سبزواری نذر کرد که در شرایطی‌که آفریدگار او را از این بیماری شفا دهد، یک دورة کامل فقهی از احکام شریعت مقدّس بنویسد. در همان شب از خواب برمی خیزد و سوای اینکه از درد و رنج بیماری اش شکوه ای کند و به رغم سماجت خانواده اش به ماندن در خانه، نیمه شب عزم رفتن به مسجد سهله می کند.

1- بسط ملک عبدالعزیز مسجد فرستاده

تا سال1370 ه. ق. که از سوی ملک عبدالعزیز کارایی جدیدی برای بازسازی مسجد استارت شد، اقدامی برای تعمیرات اساسی در مسجد مسجد بابا قدرت مشهد به عمل نیامده بود . در همین سال ملک عبدالعزیز بنا به پیشنهاد و تشویق علی حافظ و عثمان حافظ دو برادری که مسولیت مجله (المدینه المنوره) را داشتند شغل را آغاز و زیرنظر عده ای از مهندسان طرح هائی را برای پیشرفت مسجد مهیا ایجاد کرد.

سود مذاکرات و مطالعات تا 5 شوّال 1370 هـ . ق. زمان برد و در این تاریخ هیئتی که برای همین منظور از طرف ملک عبدالعزیز تعیین شده بودند، به خریداری خانه ها و مغازه های مو جود در جهات شرقی و غربی، خاصه سمت شمالی یا شامی (حدّ پایانی توسعه و گسترش مسجد در حین عبدالمجید عثمانی) مبادرت ورزیدند. شیخ محمد صالح -قزّاز مسجد بابا غدیر مشهد به عنوان مدیریت عامل و روحانی محمد بن لادن در سِمت نماینده منحصر به فرد ملک، مطالعه عالیه را بر اداره توسعه و گسترش بقاع استارت نمودند.

در ربیع الأوّل سال1372 هـ . ق. پس از تخریب خانه ها و مسطّح کردن زمین مایحتاج جهت بسط مسجد و احداث خیابان ها و میدان های مسجد غدیر فلاحی مشهد محیط مسجد ـ که حدود 22955 مترمربّع بود ـ اوّلین سنگ بنای ساختمان پیشرفت مسجد، توسّط «ملک سعود» ولیعهد سعودی نهاده شد.

شرکت ساختمانی طرف قرارداد، کلیه امکانات ساختمانی خود را در ذوالحُلیفه متمرکز کرده بودند و مهندسان مشاور با همکاری ایتالیایی ها، مصری ها، سوری ها و پاکستانی ها با استخدام کارگران سعودی، سودانی، یمنی و حضرمی، مصری، سوری و پاکستانی، طرح مصوّب را با حدّاکثر کارایی و در کوتاه ترین زمان ممکن عملی کردند; به طوری مسجد غدیر بلوار معلم مشهد که در اوایل سال 1375هـ . ق. فعالیت ساختمانی پیشرفت مسجد را به اتمام رساندند.

این اعجاز‏ی باهر و کرامت ظواهر، در شب چهارشنبه دوازدهم جمادی الاولی 1414 هجری موازی با پنجم آبان 1372 شمسی صورت داد .

سعید ، با مامان و اخوی خویش، سه شب ، در زائرسرای مسجد اقامت کردند . شب سوم که شب آدینه بود، مداقه دیگری مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد شد که‌این توشه، در بیداری ایفا به عهده گرفت . اکنون، متن آن اتفاق را از لهجه سعید بشنوید :

شب آدینه، در اتاق شماره‏ی هشت نشسته بودم و مادرم درگیر خواندن قرآن بود . شم کردم که فردی در کنار اینجانب جلسه و برای اینجانب، رهنمودها و راهبرد‏هایی را ذکر فرمود .

زیرا سخنانش تمام شد، برگشتم و کسی را ندیدم . از مادرم پرسیدم که: «مامان! با اینجانب بودی؟» . ذکر کرد: «اینجانب، مسجد غدیر فلاحی مشهد قرآن می‏خواندم، با تو نیستم .» . پرسیدم: «پس این کی بود که با اینجانب سخن می‏گفت؟» . مادرم گفت: «کسی در این جا وجود ندارد » .

در آن موقع، پتو را بر سرم کشیدم و هر چه به مغزم فشار آوردم که مطالب آن فرد را به خیال بیاورم، چیزی به یادم نیامد .

روز آدینه، سعید و مادرش، به طهران گشوده می‏گردند و به بیمار ستان الوند مراجعه می‏نمایند . بعد از عکس‏برداری، معین می‏گردد که سعید، درست و تندرست است و از غده‏ی بدخیم سرطانی، هیچ خبری وجود ندارد .

به این سیرتکامل، این بچه سعادت‏مند – که به حق، «سعید» نامگذاری گردیده – از معجزات باهر حضرت مسجد غدیر بلوار معلم مشهد ولی بعدازظهر، ارواحنا فداه، بهبودی بدون نقص خویش را در می‏یابد .

دو هفته بعد (شب چهارشنبه بیست و پنجم جمادی الاولی موازی با 19/8/72) سعید ، با مادرش و برادرش محمد نعیم، به جمکران آمده بود تا پیشانی وقار بر آستان مسجد حضرت صاحب و مالک الزمان علیه السلام بساید و از محضر مولا و مقتدایش سپاس نماید . خوش‏بختانه، حقیر هم در مسجد بودم و از روایت شفا یافتن وی با مسجد بابا غدیر مشهد خبر بودم . با وی به دفتر کار مسجد رفتم و در حضور ده‏ها نفر از دوستان ، مطالب بالا را از لهجه سعید مستقیم شنیدم .

مختصری از تاریخچه مسجد ایا صوفیه

مسجد ایا صوفیه تاریخچه جالب و قابل توجهی دارااست که می‌توان آن را به سه بخش از روم تا بیزانس، از کلیسای ایا صوفیه تا مسجد ایا صوفیه و از موزه ایا صوفیه تا مسجد ایا صوفیه تقسیم کرد. در یک تقسیم بندی دیگر می‌قدرت از ترتیب کلیسای اولیه، کلیسای دوم، کلیسای سوم، مسجد، موزه و مسجد دوم بهره مند شد. در‌پی مسجد بابا قدرت مشهد درباره این نصیب‌ها بیشتر صحبت خوا‌هیم زد. با ما هم پا باشید.

کلیسای نخستین

همانطور که در ابتدا هم بیان شد، در محل کنونی ایا صوفیه در بالا یک کلیسا قرار داشت که در حال حاضر چیزی از آن باقی نمانده است. این کلیسا که تحت عنوان کلیسای والا شناخته میشد، مرتبط با مجال کنستانسین دوم بود و در کنارش یک قصر شاهنشاهی و یک کلیسای خرد به اسم حاجی آیرین قرار داشت. گفته می گردد در طول دوران مجال مسجد بابا غدیر مشهد تشکیل داد کلیسای گرانقدر کلیسای حاجی آیرین محل پرستش مسیحیان بوده است.

کلیسای دوم

در سال ۴۰۴ میلادی اسقف قسطنطنیه محکوم به تبعید شد. این تبعید به یک کودتا انجامید که منفعت این کودتا هلاکت بی نقص مسجد غدیر فلاحی مشهد کلیسای والا بود. بعد از این جریان تئودئوس دوم دستور ساخت کلیسای دوم را صادر کرد. این کلیسا در سال 415 میلادی افتتاح شد.

در سال 532 میلادی توشه دیگر کودتا بزرگی در استانبول به وجود آمد که در جریان آن خساراتی به بناهای تاریخی مثلا ایا صوفیه مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد وارد شد. برخی از سنگ‌های مرمر کلیسای دوم از این جراحت‌ها جان سالم به در بردند. مجسمه دوازده بره نماد دوازده حواری نیز برای مثال چیزهایی می باشد که از کلیسای دوم به مکان باقیمانده هست. چیزهایی که از کلیسای دوم میراث میباشد، موقتا در حیاط مسجد قابل رویت میباشند.

8 ـ سید محمد بن محمد بن هاشم رضوی قمی، به سال 1179 هجری، سازه به خواهش محمد پارسا معلم قمی، کتابی در این ارتباط نوشتن کرده و آن را «خلاصة البلدان» اسم گذارده میباشد . این کتاب، روایات مرتبط با شرافت قم و تاریخچه‏ی احداث مسجد مقدس جمکران مسجد بابا قدرت مشهد را دربر دارد .(الذریعه، ج 7، ص 216 ).

9ـ شایسته‏ی فکر می‌باشد که آقا محمد علی کرمانشاهی، فرزند وحید بهبهانی، (متوفای 1216 هجری) به متن عربی تاریخ قم دسترسی داشته و در گوشه‏ی خویش بر کتاب« نقد الرجال» تفرشی، شرح موقتی «حسن بن مثله‏» و خلاصه‏ی قصه احداث مسجد مقدس جمکران را به گزارش متن عربی آن آورده میباشد .(بحار، ج 53، ص 234 ).

10ـ پژوهشگر و متتبع بی‏نظیر، میرزا حسین نوری، متوفای 1320 هجری، بعداز مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد جست و جوی بار فراوان، به هشت‏باب از ترجمه‏ی تاریخ قم دست‏یافته (جنة الماوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234) و مشروح ماجرا احداث مسجد مقدس جمکران را از ترجمه‏ی تاریخ قم، از روی دست‏خط سید نعمت الله جزائری، در اثرها قیمت‏مند خویش آورده است :

1ـ جنة الماوی، چاپ بیروت، دارالمحجة البیضاء، 1412 هجری، ص 42- 46 .

2ـ به عبارتی، به پیوست، بحار الانوار، چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجری، ج 53، ص 234ـ. 230 .

3ـ نجم ثاقب، چاپ طهران، علمیه‏ی اسلامیه، بی‏تا، مسجد غدیر فلاحی مشهد ص 212- 215 .

4ـ کلمه و واژه‏ی طیبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337 .

5ـ مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه‏ی آل‏البیت علیهم السلام، 1407 هجری، ج 3، ص 432 و447 .

11ـ روحانی محمد علی کچویی قمی (متوفای 1335 هجری) مشروح آن را از کتاب‏های خلاصة البلدان، نجم ثاقب، مسجد بابا غدیر مشهد واژه‏ی طیبه، در کتاب قیمت‏مند انوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیة‏الله مرعشی، 1423 هجری، ج نخستین، ص 441- 449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد اول، ص 184- 189)، نقل نموده است .