بعد از سفر نبی اسلام، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله به شهر مدینه، مسجد نقش کلیدی در جامعه اسلامی پیدا کرد؛ به نحوی که بعد از سپری شد قرون از ایجاد کرد اولین مسجد، این جای مقدس بزرگترین مقر اسلامی بهحساب میآید.
در زمان این قرنهای متمادی بر حسب نیازها و ضرورتهایی که در دانا اسلام پیش می آمد، همواره مساجد کارکردهای مختلفی پیدا کرده اند. در زمان مبارزه تحت عنوان پایگاهی برای اعزام نیرو، گاهی جای سوادآموزی و گاهی محل مداوای مجروحین جنگی بوده اند؛ ولی کلاً این زمان، کارکرد عبادی تحت عنوان اصلی ترین کارکرد مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهدمسجد بوده است.
اینک بعداز سپری شد چهار ده قرن از پیدایش این جای مقدس، در جامعه کنونی ما نیز کارکردهایی برای مسجد وجود دارد که بخشی از آنها در راستای بُعد عبادی مسجد میباشد؛ اما برخی دیگر از آن ها پدیده های تازه ظهوری هستند که در بعض موارد رخداد جمعی بر اعمال آن ها نیست. این اختلاف سبب ساز گردیده است که نرمافزار های نوظهور مساجد از طرف افرادی دور از شأن مسجد و مخل کارکرد مهم آن احتساب شوند؛ در حالی که گروهی دیگر، کارها خاطر گردیده را باعث رونق بیش خیس مسجد و تقویت کننده برنامه عبادی آن قلمداد می نمایند.
منفعت این اختلاف آن می باشد که در طراحی برنامه و اداره مساجد، دشواریهایی به وجود آید؛ به گونه ای که موقتی در بعضی از مساجد، کلیه اپ های جانبی تعطیل، و صرفا به بُعد عبادی مسجد اکتفا شده است.
در این نوشتهعلمی بر آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد آنیم که هرمورد از کارکردهای جان دار در مساجد را به طور جدا از هم و از نظر روایات استیناف کنیم.
کارکردهای مو جود در مساجد
1. کارکرد عبادی
برای بعد عبادی مسجد مثال های گوناگونی می اقتدار بیان کرد که به کارگیری از مساجد در راستای کلیه آنها از صدر اسلام مرسوم بوده میباشد و نسبتاً درستی به کار گیری از مسجد در خصوص ها خاطر گردیده از متواترات در میان مسلمین میباشد.
در این خصوص می شود به موارد ذیل اشاره نمود:
أ. نماز جماعت؛
ب. تلاوت قرآن؛
ج. اعتکاف؛
د. قرائت نوافل؛
ه . دعا و مناجات؛
و. تبلیغ و سخنرانی.
2. کارکردهای اجتماعی مساجد
أ. رأی گیری
از فرصت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مساجد محل پر نمک و تصمیم گیریهای اصلی در سطح اجتماعی بوده اند. به طوری که پس از وفات وی نیز، به خیال و خاطر مرسوم بودن این سیرتکامل کارها برای مسجد، در جریان غصب خلافت هم، اصحاب در مسجد رسول صلی الله علیه و آله دور هم عده شدند.
ب. اعلام و آگهی
اعلام و آگهی در مساجد دو جنبه قادر است داشته باشد:
جنبه اولیه، آنکه در راستای کارها عبادی قراردارد؛ مانند اذان اعلام کردن که خیر فقط آیتم پذیرش میباشد؛ بلکه یک کدام از سنتها و آداب اسلامی هم بهحساب میآید. جنبه دیگر، آنکه برای کارها مادی مورد استعمال قرار میگیرد، مانند اعلام و آگهی ای که برای یافتن اشیای گمشده شکل میگیرد. این عمل که امروزه در بعضی از مساجد مرسوم میباشد، ظاهرا گزینه تأیید روایات نیست. از جمله این روایات می شود به حدیث ذیل اشاره نمود:
أشعری در حدیثی مرفوع میگوید: «أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَی الْمَسْجِدِ یُنْشِدُ ضَالَّةً لَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله قُولُوا لَهُ لَا رَدَّ اللَّهُ عَلَیْکَ فَإِنَّهَا لِغَیْرِ هَذَا بُنِیَتْ قَالَ وَ رَفْعُ الصَّوْتِ فِی الْمَسَاجِدِ یُکْرَهُ ...؛
مردی به مسجد آمد و با صدای بلند گفت که چیزی گم نموده است. فرستاده صلی الله علیه و آله فرمود: به وی بگویید: آفریدگار آن را به تو گشوده نگرداند؛ به رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد این دلیلکه مسجد برای کاری جز این سازه گردیدهاست. [همینطور] فرمود: بلند کردن صدا در مساجد ناپسند است... .»
3. کارکرد نظامی (مقر بسیج)
قابلیت پیدایش این کارکرد، بیش خیس در طی پیکار می باشد و تنها مصداق آن در مساجد امروز ما پایگاههای مقاومت بسیج میباشد. اما یادآوری این نوشتهی علمی به حیث لازم می آید که پایگاههای بسیج، امروزه فعالیتهای بزرگ ای داراهستند و استعداد دفاعی یکی از نرم افزار های آنهاست که ما درین قسمت از آنان گفت و گو می کنیم و سایر فعالیتهای فرهنگی این پایگاهها را ضمنا کانونهای فرهنگی مساجد تبیین خواهیم کرد.
با نگاهی به تاریخ خواهیم روئت کرد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطبه های آتشین خویش را که برای اعزام مسلمانان به جهاد و مبارزه با بی دینی و شرک بود، در مساجد اختلال می کردند و حتی آمادگیهای پیش از اعزام هم در مسجد صورت می گرفته است.
بعضی روایات هم مؤید همین مقاله می باشد، که از آن پاراگراف حدیث تحت میباشد:
حارث بن یزید بکری میگوید: «قَدِمْتُ الْمَآئینَةَ فَدَخَلْتُ الْمَسْجِدَ فَإِذَا هُوَ غَاصٍ بِالنَّاسِ وَ إِذا رَایَات سُودٍ وَ إِذا بِلاَلٌ مُتَقَلِّدُ السَّیْفِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قُلْتُ مَا شَأْنُ النَّاسِ قَالُوا یُریِدُ أَنْ یَبْعَثَ عَمْرو بْنَ الْعَاصِ وَجْها؛
به مدینه آمدم و وارد مسجد شدم. در این هنگام [دیدم] مسجد پر از جمعیت میباشد و پرچمهای به رنگ مشکی [در جنبش و اهتزازند] و بلال در پیش روی رسول خدا صلی الله علیه و آله شمشیر خویش را حمایل نموده است. گفتم: عموم را چه گردیدهاست؟ گفتند: [رسول صلی الله علیه و آله [ می خواهد شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد عمرو بن عاص را [با لشکر[ به جایی بفرستد.»
4. کارکرد قضایی (شورای حل اختلاف)
سوابق این کار کرد نیز به بعدازظهر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برمی خواهد شد. در آن مجال کارها قضایی، فصل خصومات و محکوم ساختن بزهکاران، همه در مسجد اجرا می گردیده و این حرف، غیر حقیقی وواقعی نخواهد بود چنانچه بگوییم: مسجد در آن ایام یک دادستانی به کل مضمون بوده میباشد. بعد از وفات فرستاده صلی الله علیه و آله جانشینان حضرت هم طرز اورا ادامه دادند و این سنت را تحت عنوان یک شغل کرد آیتم حادثه برای مساجد تا مدتها به یاد ماندنی کردند.
برای مثال احادیثی که مؤید این دستور برای مساجد میباشد، حدیث پایین میباشد:
امام درست گو علیه السلام فرمودند: «بِأَنَّ أَمیرَ الْمُؤْمِنینَ علیه السلام حَکَمَ فی مَسْجِدِ الْکُوفَةِ وَ قَضی فیهِ بَیْنَ النّاسِ وَ دَکَّةُ الْقَضاءِ مَعَرُوفَةٌ فیهِ إِلی یَوْمِنا هذا...؛ امیر المؤمنین علیه السلام در مسجد کوفه حکم می کردند و در آن بین عموم قضاوت می نمودند و دکّه قضاء در این مسجد تاکنون مشهور می باشد.